Exlibris Aşkına!

Exlibris, kitabın bir sahibinin olduğunu belli etmek için kitabın iç kapağa yapıştırılan özgün isim etiketleridir. Kitapseverlerin bir zamanlar kullandıkları kartvizitleridir. Kitabın sahibini tanıtan künyedir. Günümüzde kitaba isim yazma eyleminin daha sanatsal bir formudur da diyebiliriz.

Önceleri kilisenin ve kralların elinde bulunan el yazması kitaplar, matbaanın bulunmasıyla tek nüsha olmaktan çıkıp çoğaltılmaya başlanınca daha alt tabakadan soylu kimselerin eline geçer olmuş. Çalınma, kaybolma olaylarının önüne geçebilmek için de özel mülkiyet olduğunu gösteren sembolik künyelere ihtiyaç duyulmuş. Hatta zaman içerisinde bu künyelerin esprili yazılar içerdiği de görülmüş: Barselona’da San Pedro Manastırı Kütüphanesi’ndeki 19. yüzyıldan kalma el yazması bir kitapta şöyle bir uyarı dikkat çekiyor: “Kim ki bu kitabı sahibinden çalar, ödünç alır ve geri vermez; kitap elinde yılan olsun. Her yanına inme insin, tüm uzuvları işe yaramaz olsun. Acılar içinde kıvransın. Merhamet dilemek için yalvarır olsun. Acıları yoklukta şarkı söyleyene değin dinmesin. Ölmeyen yılana karşın, kitap kurtları kemirsin bağırsaklarını. Son cezasına giderken, cehennemin alevleri yutsun onu.” Böyle beddualara ihtiyaç duyar mıyız ya da duymalı mıyız bilinmez ama şu bir gerçek ki kitaplarınızı ödünç verdiğiniz ama bir türlü geri alamadığınız kişileri harekete geçirmede belki bu minik exlibrislerin faydası olabilir. Tabii eğer hala kitaplarınızı ödünç veriyorsanız. Hala diyorum çünkü kendi kütüphanesini oluşturma gayretinde olanlar bilirler ne demek istediğimi. Okuması için birisine verdiğiniz kitap, içindeki notlar vs. ile birlikte hiçliğe doğru gittiğinde ardından pek iyi hissetmeyebiliyoruz kendimizi. Materyalist ya da maddeci olmakla suçlamayın böyle insanları. Bahsettiğim kategorideki kimseler, sadece ve sadece kitaplarına karşı titizlenen kimselerdir.

Exlibris, Ingilizce "bookplate" sözcüğünün Latince karşılığı olup Türkçe'de “......'nın kitaplığından”, “....'ın kitabıdır.” anlamlarını karşılamaktadır.

Geçmişten günümüze pek çokları exlibristen faydalanmıştır. Örneğin, hemen sol tarafta (mobil okuyucular için üstte) Charles Chaplin'in exlibris tercihini görüyoruz. Yine aşağıda Psikoanalitik Kuram’ın kurucusu Sigmund Freud'dan Walt Disney'e, Adolf Hitler'den Sherlock Holmes’un yaratıcısı Sir Arthur Conan Doyle'a, ünlü İngiliz yazar Lewis Carrol ve Charles Dickens'dan, Tarzan’ın yaratıcısı ABD’li yazar Edgar Rice Burroughs'a kadar pek çok ünlü simanın kitaplarında kullandığı exlibris örneklerini görebilirsiniz.

Kağıt üzerine ilk ekslibris 1450 yıllarında “kirpici” takma adıyla bilinen Alman papaz Knabenberg adına yapılmıştır. Dürer, Klee, Picasso, Klimt de yaşadıkları dönemde ekslibris yapmışlardır. 19. yy'a kadar soyluların armaları olarak kullanılan exlibrisler, günümüzde hala ilgi çekmektedirler.

Bu kadar sözünü ettik. Eğer daha detaylı gezip görmek isterseniz dünyanın önemli ekslibris müzeleri Danimarka Frederikshavn, Almanya Gutenberg, Belçika Sint-Niklaas, Rusya Moskova, İtalya Mediterraneo, Şanghay Fuxihanzhai, Polonya Malbork, Fransa Nancy, Ukrayna Odessa Lewych ve İstanbul Ekslibris Müzeleridir. İstanbul'daki Exlibris Müzesi, Işık Üniversitesi bünyesindedir.

Bu günden tezi yok kendi exlibrisimi tasarlamaya karar verdim diyenleri duyar gibiyim. O zaman bu karara farklı bir heyecan katalım: Doğu Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi bu yıl Polonya'dan Silesia Üniversitesi işbirliğiyle "Ex-libris Yarışması" düzenliyor. "Sprit" temasının hakim olduğu bu yarışmaya katılımcılar, 5 farklı tasarımla katılabilecek. Son başvuru tarihi 1 Ekim 2019 olan yarışma hakkında detaylı bilgi için http://vacd.emu.edu.tr/exlibris sayfasını ziyaret edebilirsiniz.